Suçluluk, ister hayali ister gerçek olsun, bir hata, ihlal, suç için sorumlu hissetmek, yada basitçe, yanlış bir şey yaptığımızda hissettiğimiz rahatsızlık hissi olarak anlaşılabilir.
§ Suçluluk, bir “yapma başarısızlığı”na dayanır (failure of doing) – genellikle davranış ve seçimlerimizin doğrudan sonuçları olan
§ Suçluluk, standartların ihlalini içerir.
Suçluluk duygusu, olumlu ve bazen gerekli olabilir.
§ Suçluluk olumlu değişim için bir motivasyon kaynağı olabilir – Başka bir deyişle, yanlış bir şey yaptığımızda, o konuda suçlu hissetmek, bizi davranışımızı değiştirmeye motive edebilir, böylece aynı yanlışı veya olumsuz seçimleri tekrarlamamak mümkün olur.
§ Suçluluk, insanların davranışlarını olumlu yönde yönlendirmede önemli olan değerlere, ahlaklara ve standartlardan temellenir. Suçluluğa standartların ihlali olarak bakıldığında, aşağıdakileri düşünmek önemlidir :
§ Kimin standartları ihlal edildi?
Bu standartlar nereden geliyor? (Ailemiz, deneyimlerimiz, inançlarımız, akran grubumuz, toplum,medya, siyaset, kendi etik kurallarımız vs.?)
Bir insanın standartları diğer kşininkinden çok farklı olabilir ve bu da suçluluk duygusu deneyimlemenin (veya deneyimlememenin) farklı yollarıyla sonuçlanır.
Asla suçlu hissetmemek mümkün mü? –
Zaman zaman suçluluk hissetmek normaldir .
Suçluluk Duygusuyla Baş etmek İçin 10 Öneri
1.Suçluluk duygusuyla yüzleşin.
2.Suçluluk duygusu hakkında konuşarak, itiraf ederek, dürüst olarak duyguyu rahatlatmak mümkündür.
3.Kendinizi affetmeyi öğrenin. Kendinizi fazla sert mi yargılıyorsunuz ?
4.Suçluluğun kaynağını araştırın. Suçlu hissetme nedeniniz mantıklı ve makul mü ? Uygunsuz – mantıksız suçluluk, hakkında yapacak bir şey olmayan bir konuyla ilgili suçlu hissetmeyi içerir.
Suçluluk duygusunu tetikleyen ilişkili davranışı değiştirin. Basitçe eğer yaptığınız bir şey size suçlu hissettiriyorsa, onu yapmayı bırakın, böylece daha fazla suçlu hissetmek için nedeniniz kalmaz.
5.Kendiniz için yeni değerler belirleyin ve geçmişle uğraşmak yerine şimdiki zamanda yapılabilecek gerçekçi aksiyona, size daha iyi hissettirebilecek olan pozitif davranışa odaklanın . Şeyleri daha iyiye götürmek adına ne yapabilirsiniz ?
6. İnsanları affetmeyi ve onlar için iyi şeyler yapmayı deneyin, deneyimleyin. Diğerlerini affetmek kendinizi affetmeyi öğrenmeye de yardımcı olacaktır.
7. Özür dileyin ve huzur arayın. Geçmişte hakkında huzursuzluk, anlaşmazlık , çatışma yaşanan bir konuda şu anda barış sağlamak için yapabileceğiniz bir şey var mı ?
8. Bırakın. Geçmişi geçmişte… Diğerlerini incitmek için yaptığınız şeyler olsa da , şimdi bunlar nedeniyle üzgünseniz geçmişte olan için üzülmeyi sürdürmeyin. Ya da geçmişte olan bir şey için gerçekten üzgünseniz, ve barış yapmaya çalıştı iseniz, diğerleri sizi affetmese de kendinizi affedebilirsiniz. Benzer şekilde sizi üzen birisi verdiği zarar için üzgünse, durumu geçmişte bırakmanız , acının iyileşmesine destek verir.
9. Geçmişteki davranışlarınız için kontrolünüzde olmayan geçerli nedenler var mıydı ? Ruhsal rahatsızlık, uyuşturucu ve alkol kullanımı gibi şu anda iyileştirmek üzere çaba harcadığınız durumlar.
Durumunuz, madde kullanımı yada ruhsal rahatsızlıklar tarafından etkilendiyse, iyi olmadığınız bir zaman ne yapabileceğinize dair kendinizi yargılarken biraz daha esnek olmalısınız. Bunun yerine, şimdi ve gelecekte daha sağlıklı kararları getirebilecek davranış değişiminize odaklanın
10. Utançtan Kaçının.
Utanç temel bir aşağılık ( inferiority) hissi. Kendini bir başarısızlık olarak algılama ve kabul edilmez hissetmeyi içerir. “Hatalıyım, değersizim, yeterince iyi değilim “ hissedişler de utanç kapsamındadır.
Utanç, insan olduğumuz ve hata yaptığımız gerçeğini unutmayı veya göz ardı etmeyi içerir. Kendini suçlama ile ilgilidir ve düşük benlik saygısı ile bağlantılıdır. Çoğunlukla, menşe ailemizden çocuk olarak aldığımız olumsuz mesajlardan kaynaklanabilir. (Doğrudan ya da dolaylı olarak çocukken aşağılanan ya da hakaret eden insanlar, yetişkin olarak utanç temelli düşünmeye çok daha eğilimli olabilirler) Mantıksız düşünce ve inançlar utanç ve gereksiz suçluluk hissini besleyebilir. Bunlar kendimiz hakkında negatif hissedişlerimizi çoğaltabilir.
“Herkesin onayını almalıyım
Mükemmel olmalıyım
Hatalar kötüdür
…..olmazsam değerli değilim.
Hatalarımı herkes görebilir.
Affedilmeyi haketmiyorum. “
Aktivite: Utanç temelli yukarıdaki düşüncelerin her birisi için alternatif cümleler düşünün.
Örneğin, herkesin onayını almalıyım, cümlesine daha mantıklı alternatif şu olabilir, birileri beni onaylamasa da kendi hakkımda iyi hissedebilirim. Bu çalışmayı diğer cümleler için de yapmayı deneyin.
Aktivite: Utanç Oyunu
Utanç ve suçluluk hakkında düşünce ve tartışma için sorular :
1-26 ya kadar soruları yazın. Oyundaki katılımcıların her birinin bir soruyu rastgele seçmesi ve cevaplamasıyla oyuna devam edin.
1.İhtiyacınız olanı elde etmek için bir insana kendini suçlu hissettirme yolunu kullandığınız oldu mu, nasıl ?
2. Madde kullanımınızla ( alkol, sigara ) ilgili olarak , ne şekilde , suçluluk veya utanç hissedersiniz ?
3. Birisine en son ne zaman yalan söylediniz ? Bu konuda suçlu hissediyor musunuz?
4. Bir insanı en son ne zaman hayal kırıklığına uğrattınız? Şimdi bunun hakkında ne hissediyorsunuz?
5. En son ne zaman utanç hissettiniz (bir nedenden dolayı kötü bir insan gibi)?
6. Hiç “kötü” bir ebeveyn, eş veya çocuk gibi hissettiniz mi?
7. Hala hatırlayabildiğiniz, yaptığınız en kötü şeylerden biri nedir?
8. Aileniz söz konusu olduğunda ne hakkında suçluluk veya utanç hissedersiniz?
9. Hiç kasten birine zarar verdiniz mi?
10. Suçluluk ile ilgili bir sorununuz olduğunu düşünüyor musunuz? Eğer öyleyse, bu kanıya nasıl varıyorsunuz?
11. Hiçbir insanın yanında olmanız gerektiğini hissettiğiniz ama olmadığınız oldu mu ?
12.. Hiç kimseyi suçlu hissettirmek için kendi yolunuzdan çıktınız mı ?
13. Başkaları sizi yönlendirmek için “suçluluk tuzaklarını” nasıl kullanır?
14. Biriyle yeterli kalitede zaman geçirmediğinizden dolayı kendinizi suçlu hissettiniz mi?
15. Şu an üzüntü duyduğunuz şey sorulduğunda aklınıza gelen nedir ?
16. Son zamanlarda birisiyle konuşma şekliniz hakkında herhangi bir stres veya suçluluk hissediyor musunuz?
17. Kendisi için suçluluk duymanız gereken ama duymadığınız şey nedir ?
18.Yanlış yaptığınız ya da incittiğiniz bir kişide iyileşme için ne yaptınız ?
19. Bugünden geçmişe, en çok kim affetmek istediğiniz kim ve neden?
20. Gerekmediğinde bile, kendinizi suçlu hissettiğiniz olur mu?
21. Yaptığınız ya da yapmaya çalıştığınız en kötü şeylerden biri nedir?
22.. Suçluluk duygusu veya utanç duyduğunuz ancak şimdi bu duyguların ağırlığının hafiflediği bir durumu açıklayın.
23. Başka birini affetmekte zorlandığınız bir şey var mı?
24. Kendinizi affetmekte güçlük çektiğiniz bir şey var mı?
25. Ebeveynleriniz büyürken size hangi olumsuz mesajları vermiş olabilir?
26. Kendinizi kötü hissettiğinizde kendinize hangi olumsuz mesajları veriyor olabilirsiniz?
Konu zorlayıcı olabileceği için her zaman son 3 soruyla , olumlu kapamak önerilir.
27.Hayatınızda daha iyiye giden şey nedir ?
28. İhtiyacı olan birine yardım etmek için yaptığınızı düşünebileceğiniz bir şey nedir?
29. Bugün hayatınızda, hakkında olumlu ve minnettar hissettiğiniz neler var?
Kaynak : https://positivepsychology.com/shame-guilt/
Düzenleme: A.Topcu