Kelimelerin kolaylığında kayıyor, dilin ağlarına dolanıyoruz; kelimelendirdik mi rahatız, soru yok, konu kilit… Sonra, gürültü…
Gürültülü yanılgının, küreği boşa sallamanın bir türü de, körlüğe, ‘mantıklı’ argüman savurmak.
“işte onlar cahil” diyerek kendimiz dışında “bir şeyleştirilmesi” zorlaşsın diye, ona körlük diyeceğim; herkeste göz varsa, böylesi duyusal algımıza daha yakın…
İnsanın neden kör kalmayı seçtiği, görmenin neden dayanılmaz gibi geldiği ve nasıl dayanılır kılınabileceği…ni, sormalı, körlüğe…
Öfke seline kapılmış birine, “sakin ol” demek nasıl işe yaramazsa, ‘normal’ mantığın devreden çıktığı yer-anda, akıldan konuşmak da öyle. Belki, biliyorum rahatlığı da yarım, körlüğü anlamamak da körlüğe yakın; bir iğne bir çuvaldız, lazım…
Öteki’nde görünür olan ilkel-yıkıcının kendimizde asla ve asla olmadığını düşünüyorsak bugün; yarın, şaşırmaya hazır olalım.
*Hangi Beyin? “Mantıklı düşünme” denen, beyin işleviyse öfke, korku, hayatta kalma kaygıları vb nerenin işlevi ? Beyninse, hangi beynin ?
Salgındaki tuvalet kağıdı, ekmek vb izdihamları hatırlayınız. İnsanların düşünmedikleri iddia edildi, oysa kendilerince bir mantıkları vardı.
Kavrama kolaylığına, aynı anda tek bir şeye, en basitinden, beyinle ilgili bilinenlere bakalım…
Beyin dediğin...
Prefrontal –Neo korteks , bütün kaynaklardan ( iç-dış) gelen bilgilerin düzenlendiği, birleştirilip ortaya çıkarılacak davranışa karar verildiği, öğrenme, hafıza, bilgilerin analizi, motor cevabın planlanması, düşüncelerin olgunlaştırılması gibi bilişsel fonksiyonlardan sorumlu beyin. Memelilerde evrimsel süreçte aşağıya inildikçe küçülür, en büyük, insanda. Gelişimi en uzun süren kısım…İlkel beyin dahilindeyse Limbik sistem bulunuyor , hipotalamus, hippocampus and the amigdaladan müteşekkil. Bu bölüm korteksten eski, en eski bölüm. Kendini koruma, neyin tehdit olduğu yada olmadığı ve savaş-kaç tepkileriyle uyarılan, korku, öfke ve diğer duygulanımlardan sorumlu, duygusal anıların depolandığı içgüdüsel beyin denilebilecek beyin.Çevreden gelen veriler, bir duyguyu-duygusal yükü tetiklerse, daha eski ve aşağıdaki kısım olan amigdala, korteks’i geçersiz kılabilir, bu da verilerin limbik sisteme gönderileceği ve kişinin beynin alt kısmını kullanarak tepki vermesine neden olacağı anlamına gelir. Ayrıca, hayati öneme haiz bir olay sırasında, amigdalanın sonuçlara pek aldırış etmeden ( kortekse fırsat kalmadan ) eyleme geçebildiğini biliyoruz. Bu reaktif olay, amigdala gaspı ( amygdala hijack) olarak isimlendirilmiş. Alınan eğitimlere, hatta yapılan tatbikatlara rağmen, örn. deprem sırasında her şeyi unutarak “mantıksız” davranmak…(pencereden atlamak vs)*
Tehdit karşısında alarmı gönderip uyarmaktan sorumlu amigdala o kadar etkili ki korteks, tepkimizin makul olup olmadığını kontrol etmeden önce ok yaydan çoktan çıkmış olabiliyor. Bir insan öfkelendiğinde, korteks değil, limbik sistemi uyarılmış ve komutada demek. ( Sakin ol’ mantıkcümlesi tetiklenmiş öfke tarafından bu nedenle, ‘duyulmuyor’. Ort.20 dk da dinginleşme )
Bunlar ne anlama gelir ? Beynin yapısı böyle. Yıkıcı davranmak için bahane değil, ancak, kişinin kendinde bunları varlığını bilmemesi yıkıcı sonuçlara neden olabilir. Bunun bir anlamı da saldırganlık- öfke vb yıkıcılığı yönetmeyi öğrenmenin, içgüdüsel olarak nasıl yapılacağını bilerek doğduğumuz bir şey değil, çaba isteyen bir durum olduğu, olabilir.
İyi-kötü, neyse, anlayış-idrake çevirmek, birey birey, toplu(m)acılarımızı görmeye, görüleni sarmaya yol olabilir.
Öbür türlüsü, karanlığa küfretmek, öfkenin kuyruğunda, öfkenin muhatabına benzemek, Kıymetli bir kaldıraç olabilirken , üstelik, öfke…
” Soru(n) nasıl bir ders aldığımız. Üzgün olduğumuza göre şimdi ne yapacağımız.”J.M.Coetzee, Disgrace
Alev T.