Duygu İletişimi
Aydınlık havalarda ( pozitif duygular) konuşmak kolay , ya gri havalar…
Konu “kötü” duyguların yapıcı iletişimi olduğunda , pek çok insan ifadesizliğin derin sularında boğuluyor…
Zor duyguları ne yapmalı, kuma gömünce yok olmuyor.
Hayalet yaralar, birikmiş kırgınlıklar, “içeri atılan”ların kısa-uzun vadede patlamalı yada sessiz tezahürleri ( psikosomatik rahatsızlıklar, öfke patlamaları , yada incir çekirdeğini doldurmayanlardan kavgalar…)
Neden Anlat(a)mıyoruz
Çünkü bilmiyoruz…
Çoğu zaman , ne/ nasıl hissettiğimizi bilmiyoruz…
Kelimeler , tanımlar aramak çabası bazen nasıl hissediyorum a giden yolu tıkar, parantez açalım…
Diğer yandan , bizde çoğu zaman duygunun içinden geçmek kabul edilir bir şey değil;
Pek çok duygu, pek çok insanlık halinin baskı yediği bizimki gibi toplumlarda öğrenilmiş bir cahil kalma durumu var; kendine… ( Baskılanan, yok sayılan yok olmuyor, ne çare…)
Diyelim bildik ne/ nasıl hissettiğimizi; sonra?
Sonra , kendimizi yargılıyoruz ;
Yargılama , “suçlu” yu yaratıyor
Zor bir duygu zaten kötü hissettirirken bir de o duyguyu hissettiğini kabul etmek daha da kötü hissettiriyor.
( Elim yandı acıyor , elimi nasıl yakarım, ben bir felaketim… Acı hissinin yanındaki, yorumsal felakete-kendini suçlama- dikkat …)
Bir Olası İçsel Konuşma Örneğin,
-Herkesin hayatı ne güzel, feyzbuk a fotoğraf da koymuşlar geziyorlar… Ya ben ? Şimdi nasıl hissediyorum ? Kötü…
(Karşılaştırmasal mutsuzluk yaratımı…)
Yol 1: Böyle hissetmem doğru değil, tüh bana yazık bana (Kendini suçlama)
Yol 2: Neyse canım şurdan bi sigara yakayım ( sigara, alkol, tv, kitap, arkadaşlar, alışveriş…her şey , o an , kaçırabilir.…)
Yol 3: Kaçtım yine döndüm kendime … Şimdi bi bakalım;
Ama hala kötü hissediyorum ? ( Neden ben neden onlar nerde adalet vs …)
Yok canım hissetmiyorum, Hem o / o şey ne ki , kim ki?
( inkar + bastır + At topu başkasına … Tutan olursa…)
Hayat devam eder…
Top seker , geri döner …Duygu ara ara hortlar…
Bır noktada,
Bazı kaynaklar, bazı bahaneler, suçlamalar, faili meçhuller tükenir. Taca attığın top gelir suratına vurur. ( hayatın tokadı…)
Velhasıl bir nedenle,
Yüzleşme , gerekli hale gelir.
Neden böyle hissediyorum, bana ne /kim böyle hissettiriyor ?
Bununla ilgili ne yapabilirim
Burada benimle ilgili nasıl bir potansiyel var a evrilebilir, iç konuşma….
…
Duyguyu işlemek, fark etmek ve ele almak, yüzleşmek ilk anda acı olsa bile , elzem….
Yüzleşmek de bir güç istemekte. (Hazır olunmadığında, yüzleşmeler kırılma getirebilir, kendinden kendine…)
Hayat, hazır olmanı bekliyor, iyi davranıyorsa insana , hatırlamalı ;
Bu yolculukta, boşluklarını doldurmak , yara sarmaksa konu, kendinin en iyi arkadaşı olmalı insan; kendini
dövmek , kendini güçten düşürmek demek…-Kendine şefkati öğren-
Ama dersini de unutma-
Yüzleşmediklerimiz yok olmuyor, tam aksine giderek büyüyen bedelli sorun yumakları olarak karşımıza çıkıyor;
En beteri , üstesinden gelinemeyecek çığla karşılaşmak… O yüzden henüz vakit varken…demekteyiz…
Ya sorumluyuz ya sorunlu….
Hangisi tercihimiz?
Bazı “Kötü” Duygular …
“Kötü” denilen duygular, kendileri kötü olan duygular değildir, ne de ‘hissetmek’, insanı “kötü biri” yapar. ( Duyguyla özdeşleşmemeye dikkat… İnsan , duygusundan mı ibarettir ?)
Bunlar, “kötü hissettiren” duygulardır. Burada “kötü” kelimesinin içini neyle doldurduğumuzu irdelemek faydalı olacaktır; bazı acılar iyi hissettirir, ya da hakkında dün iyi hissettiğimiz biriyle ilgili bugün “kötü” hissedebiliriz.
Duygu akışkan, değişen, yer değiştiren… Ama yaşarken, hiç bitmeyecek gibi gelen, bazen…Zira derin…
Genel konuşursak , öfke, hayal kırıklığı, kıskançlık, üzüntü ; özünde güçten düşüren, zararlı olan; kötü…
Yetişkin için de, çocuk için de…
Çocukta Duygusal Okur Yazarlık
Kendisiyle iletişim kurabilen bireyin , diğerleriyle iletişimi sağlıklı olur, o yüzden kendi duygumuzla konuşmakla başladık.
Çocuğa, kendi duygusuyla iletişim ve onu ifade becerisi nasıl kazandırılabilir ?
İlk adım;
“ ne hissediyorum ve ne zaman hissediyorum ?” farkındalığı. Eşliğinde, bedensel işaretleri fark etmek; kalbin hızlı atması, ellerin terlemesi, kasılma hissetme , ağlayacak gibi olma gibi… Bedensel işaretleri bilmek duyguyu takip etmek anlamında değerli.
Sonraki adım, tanımlanan- teşhis edilen duygu ile ne yapılacağı.
Çoğu çocuğun özellikle öfkeyi dışavurum davranışı bağırmak, tepinmek, ağlamak, kendini oradan oraya atmak…
Bunların hiçbiri-normal koşullarda- duyguyu ele alma yada duyguyu yaratan durumu çözümleme yolları değil.
Yerine konulabilecek olan; duyguyu isimlendirmek, sonrasında durumla ilgilenebilecek olan ebeveyn, arkadaş, kişiden yardım istemek.
Bireyin, dışarıdan yardım alamadığı durumlarda, kendi sistemi içinde duygu ile baş etme, zorluk, sıkıntı, hayal kırıklığı yada üzüntüyü ele alma, sakinleştirme ve iyileştirme yollarını keşfedip yapılandırması…
Bir “İç Yönetim Sistemi İnşası” da denilebilir…
Her bireyin bu inşaatın harcı olacak malzemelere ve geliştirebilme potansiyel ve yeteneklerine eser / yeter miktarda sahip olduğunu kabul edelim.
- Öfke
Öfke , çocuklarda , davranış bozukluklarının öncüsü duygulardan. Ve , çocukların en negatif dışa vurduğu duygulardan.
Oysa öfke ikincil bir duygu.
Öfkeyi, korkuyu hissetmemek için yada korku verici bir durumla karşılaştığımızda ( varlığımıza tehdit olarak algılanan ) kullanıyoruz yada ortaya çıkıyor.
Öfkeyi kaldırdığımızda, altında, güçsüzlük, korku yada utanç görüyoruz.
Özellikle duygu durum bozukluğu yaşayan çocuklarda istismar, terk edilme durumlarında, öfke depresyon yada duygusal çöküntüye karşı ortaya çıkmış bir savunma mekanizması da olabilir. ( Sağlıklı olmasa da , kişiyi hayatta tutan, olabilir.)
Sadece normal aile şartları içinde yaşayan çocukların zor duyguları değil, istismar altında yaşam sürmekte olan çocukların durumunda da , kötü hissetmenin nedenleri ve bu konuda yapabilecekleri ile ilgili çocukların bilgilendirilmesi, onları güçlendirme ve kurtarmanın yolu olabilir.
Öfkenin Sağlıklı İfadesi :
İlk adım duyguyu isimlendirmek, yüzeye çıkarmak ( teşhis-tespit)
“Ben ….. hissediyorum “ Ben dili kullanımı ile ifade ,
Çocuğun kendi duygusuna odaklanmasını sağlar. Bu da, karşısındaki insana öfke yada herhangi negatif duyguyu pozitif olana çevirebilmesi için yapması gereken noktasında, aslında yardımcı olmuş olur.
Şöyle olduğunda/ yaptığında öfkeli hissediyorum, kızıyorum…”
Çünkü o benim en sevdiğim oyuncağım ( Açıklama , genellikle, daha verimli hale getirir…)
Çocukla Örnek Çalışma
Öfkeli insanların resimlerini gösterin.
İnsanların neden öfkeli olabileceklerini sorun. Ne hakkında tartışıyor olabilirler?
İnsanları sinirlendiren şeyler nelerdir ? Beyin fırtınası yapın. Örnek durumlarla “Ben” dili kullanarak öfke duygusu ifadesi geliştirin.
Senaryolar geliştirin.
Örneğin,
- Bir arkadaşın eşyanı ödünç aldı ancak geri getirmedi. Onu geri almak istiyorsun, ihtiyacın var ancak geri getirmeyi unutup duruyor. Arkadaşına bu durumu nasıl söylersin ?
- Küçük kardeşin en sevdiğin oyuncaklarından birini kırdı. Ona ne diyeceksin ? Nasıl davranırsın ?
- En sevdiğin arkadaşın seni doğum gününe davet etmedi. Nasıl hissedersin ? Hislerini arkadaşına nasıl ifade edebilirsin ?
2.Üzüntü:
Üzüntü hepimizin zaman zaman hissedebileceği bir duygudur, sevdiklerimizi kaybettiğimizde yada hayal kırıklığı yaşadığımızda. Bir arkadaşımızı özleyebiliriz, yada arkadaşlarımızın bizi artık sevmediklerini düşünebiliriz, kendimizi yetersiz hissedebiliriz vs .
Çocukla Örnek Çalışma:
Çocukla , insanları üzen şeyler hakkında konuşun. İnsanı neler üzülebilir ?
Üzüntü hakkında konuşma, yada üzüntünün diğer olası ifade yolları üzerinde konuşun, çalışın.
Örneğin;
Köpeğine araba çarptı ve öldü. Çok üzgünsün. Üzüntünü nasıl ifade ederdin ?
En iyi arkadaşın başka bir şehre taşınıyor. Onu uzun bir süre göremeyeceksin. Nasıl hissederdin ?
3. Hayal Kırıklığı
Sıklıkla hayal kırklığı ve haksızlığa uğramışlık hissi el ele gider. Çocukların, istediklerini elde etmelerini engelleyen durumlar hakkında ve her şeyin bizim kontrolümüz altında olmadığı durumları anlamalarını sağlamak , hayal kırıklığı yaşama olasılığına dirençlerini arttırabilir. Örnekler;
Bir hastalık yüzünden ertelenen bir gezi, seyahat, herhangi bir plan
Çocuğun istediği alan, elde eden başka bir insan.
Çocuk, istediği şey/ aktivite için küçük, yada uygun olmadığını anlamakta zorlanabilir.
Tatsız bir konu gibi görünse de , hayal-gerçek, beklenti –sınır, engellenme-azim-hazzı erteleme gibi hayat boyu mücadele gücünü arttıracak olan pek çok değer/kavram hayal kırıklığı ve üzüntü hissiyle baş etme konusunda çocuğa kazandırılabilir.
Çocukla Örnek Çalışma:
Çocukla, ona hayal kırıklığı yaşatan şey hakkında konuşun. Ben dili kullanarak hayal kırıklığını nasıl ifade edebilir?
Örneğin;
Annen seni okuldan sonra almaya gelecekti ve birlikte alışverişe gidecektiniz . Ancak kız kardeşin hastalandığı için gelemedi.
Abine yeni bir bisiklet alındı ama sen hala eski bisikletini kullanıyorsun.
Son Söz;
Anne-babalar çocuklarının mutluluğunu ister. Bu çaba, belki biraz da, hayatın zorlu yollarını yürümüş olmalarıyla ilgidir. Belki de , çocuklarının, kendileri gibi o zorlu yolları yürümemesini, dilerler…
Diğer yandan, her insan , o yolu yürümek , biraz da kendi yürümek zorunda, kalmıyor mu?
Çocuğu koruma arzusu-niyeti ( iyi niyeti ), çocuğu hayatta mücadele gücü düşük bırakmış anne-babaların varlığı bizi şu soruya götürüyor;
Anne-baba olarak çocuğunuzun , onun yanında olamadığınızda, tek başına hayatta kalabildiğini, mutlu olabildiğini bilmek, güven veren bir his değil midir?
Kendi hayatınıza baktığınızda, zorluklarla baş etmeyi öğrenmenin gücünü teslim ediyorsanız,
Çocukların zor duyguları , yada zorlanmaları yaşamasını engellemeye çalışmanın , onları güçlendirmenin bir yolu olmadığını takdir edebilirsiniz.
Zor duygular, zor zamanlardan geçerken , ortaya çıkansa, çoğunlukla;
Çocuklara kazandırılması gereken, ve birlikte belki , biz yetişkinlerin de geliştirme fırsatı bulacağı alan, zor duyguları tanımak, ve yargısız tehdit içermeyen ifade yolları geliştirmek.
Duygu yelpazesindeki bütün duyguların sağlıklı/normal olduğunu kabul ettikten sonra ki,
Çocuklarımıza, kendilerini daha iyi hissettirecek arkadaş yada aktiviteler bulabilecekleri konusunda öğretici olabilir,
Suçlama, inkar, bastırma yerine , hisleri hakkında gözetim, yönetim sahibi olmalarına, kendilerini tanıma , sevme kabiliyeti geliştirmelerine ve yaşam boyu aile, arkadaş gibi güven noktalarından yardım almaya kendilerini açabilmelerine destek olmak mümkün olsa gerek.
Psk. Alev A.Topçu